آمنیوسنتز و ضرورت انجام آن در دوران بارداری
آمنیوسنتز گرفتن نمونه‌ی کوچکی از مایع آمنیوتیک است که جنین را احاطه میکند و از آن برای تشخیص اختلالات کروموزومی و نقایص لوله عصبی باز، نظیر اسپینا بیفیدا استفاده می‌کنند. در این مقاله نحوه انجام این روش و خطراتی که در پی خواهد داشت را به طور مفصل بررسی خواهیم کرد.
آمنیوسنتز چیست؟
آمنیوسنتز عملی است که برای برداشتن نمونه‌ی کوچکی از مایع آمنیوتیک به منظور آزمایش کردن استفاده میشود. مایع آمنیوتیک مایعی است که در یک زن باردار جنین را احاطه میکند. آن یک مایع شفاف و زرد کم رنگ است که:
- از جنین در برابر آسیب محافظت میکند
- در برابر عفونت محافظت میکند
- به کودک اجازه می‌دهد به درستی حرکت و رشد کند
- به کنترل دمای جنین کمک میکند
مایع آمنیوتیک، علاوه بر آنزیم‌ها، پروتئین‌ها، هورمون‌های مختلف و سایر مواد، حاوی سلولهای ریخته شده توسط جنین است. این سلول‌ها دارای اطلاعات ژنتیکی هستند که می‌توان از آنها برای تشخیص اختلالات ژنتیکی و نقایص لوله‌ی عصبی باز (ONTDها)، نظیر اسپینا بیفیدا استفاده کرد. همچنین این آزمایش را می‌توان برای بررسی نقایص ژنتیکی و اختلالات متابولیک ارثی بر اساس سابقه خانوادگی انجام داد.
مایع آمنیوتیک همچنین حاوی مواد دیگری است که اطلاعاتی درباره‌ی جنین می‌دهند. این عمل را می‌توان در اواخر بارداری برای بررسی سلامت جنین و تشخیص مشکلات سلامتی جنین، نظیر عفونت، انجام داد. اگر انتظار می‌رود کودکی زود به دنیا بیاید، می‌توان آمنیوسنتز را برای بررسی تکامل ریه جنین انجام داد.
این مایع به آزمایشگاه ارسال میشود تا بتوان سلول‌ها را رشد داد و آنالیز کرد. بسته به آزمایشگاه، نتایج اغلب در حدود ۱۰ تا ۱۴ روز آماده می‌شوند. نتایج آزمایش‌های تکامل ریه‌ی جنین ظرف چند ساعت آماده میشود.
چرا ممکن است به آمنیوسنتز نیاز داشته باشم؟
آمنیوسنتز بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ بارداری به زنانی که بیشتر در معرض خطر نقایص مادرزادی هستند پیشنهاد میشود. همچنین، هنگامیکه آزمایش قبلی مشکلی را نشان می‌دهد، از آن می‌توان برای پیگیری استفاده کرد.
برخی از شرایطی که در آنها می‌توان از آمنیوسنتز برای آزمایش ژنتیکی و کروموزومی در سه ماهه‌ی دوم بارداری استفاده کرد عبارتند از:
- سابقه‌ی خانوادگی یا فرزند قبلی مبتلا به یک بیماری یا اختلال متابولیک ژنتیکی، مانند سندرم داون، فیبروز کیستیک یا بیماری تای ساکس
- خطر نقایص لوله‌ی عصبی باز، نظیر اسپینا بیفیدا
- سن مادر بالای ۳۵ سال تا زمان وضع حمل
- آزمایشات غربالگری غیر طبیعی مادر
- خطر ابتلا به یک بیماری ژنتیکی مرتبط با جنسیت
از آمنیوسنتز می‌توان در سه ماهه‌ی سوم بارداری برای بررسی موارد زیر استفاده کرد:
- تکامل ریه‌ی جنین زمانی که احتمال زایمان زودرس وجود دارد
- عفونت رحم
- بیماری Rh
تیم مراقبت‌های بهداشتی ممکن است دلایل دیگری برای توصیه آمنیوسنتز داشته باشد.
خطرات آمنیوسنتز چیست؟
برخی از عوارض آمنیوسنتز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گرفتگی
- خونریزی یا نشت مایع آمنیوتیک از محل سوراخ سوزن یا واژن
- عفونت
- سقط جنین
- زایمان زودرس
خطر سقط جنین پس از آمنیوسنتز در سه ماهه‌ی دوم بارداری کمتر از ۱ درصد در نظر گرفته میشود. این درصد فقط کمی بیشتر از خطر طبیعی سقط جنین در این زمان از بارداری است.عوامل یا شرایط خاصی ممکن است در آمنیوسنتز مداخله کنند. این عوامل عبارتند از:
- بارداری زودتر از ۱۴ هفته
- موقعیت کودک، جفت، مقدار مایع یا آناتومی مادر
- زنانی که دارای دوقلو یا چندقلو هستند برای مطالعه‌ی هر نوزاد به نمونه‌های مایع هر کیسه‌ی آمنیوتیک نیاز دارند
بسته به وضعیت‌تان، ممکن است خطرات دیگری نیز داشته باشید. حتماً قبل از عمل با تیم مراقبت‌های بهداشتی یا پزشکتان مشورت کنید.
چگونه برای آمنیوسنتز آماده شوم؟
- ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما این عمل را توضیح خواهد داد و شما می‌توانید سؤالات خود را بپرسید.
- از شما خواسته میشود که فرم رضایت نامه‌ای را امضاء کنید که اجازه‌ی شما برای انجام این عمل است. فرم را با دقّت بخوانید و در صورت مبهم بودن چیزی، سؤال بپرسید.
- به طور کلی، هیچ محدودیت خاصی برای رژیم غذایی یا فعالیت قبل از آمنیوسنتز وجود ندارد.
- اگر به هرگونه دارو، لاتکس، نوار‌چسب یا داروی بیهوشی حساسیت یا آلرژی دارید، به ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی خود اطلاع دهید.
- کلیه‌ی داروهای (نسخه‌ای و بدون نسخه)، گیاهان، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی را که در حال حاضر مصرف می‌کنید به ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی خود اطلاع دهید.
- در صورتی که سابقه‌ی اختلالات خونریزی دارید یا از داروهای ضد انعقاد (رقیق کننده خون)، آسپیرین یا سایر داروهای مؤثر بر لخته شدن خون استفاده می‌کنید، به ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی خود اطلاع دهید. ممکن است به شما گفته شود قبل از عمل این داروها را قطع کنید.
- مطمئن شوید که ارائه دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی شما می‌داند که گروه خونی شما Rh منفی است. در طول آمنیوسنتز، سلولهای خونی مادر و جنین می‌توانند مخلوط شوند. اگر Rh منفی هستید و کودک شما Rh مثبت است، این میتواند منجر به حساس‌سازی Rh و تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز جنین شود.
- ممکن است از شما خواسته شود که درست قبل از این عمل مثانه‌ی خود را خالی کنید. در اوایل بارداری، مثانه‌ی پر به حرکت رحم به یک موقعیت بهتر برای این عمل کمک میکند. در اواخر بارداری، مثانه باید خالی باشد تا خطر سوراخ شدن با سوزن آمنیوسنتز کاهش یابد.
- هر دستورالعمل دیگر ارائه‌دهنده‌ی خود را برای آماده شدن دنبال کنید.
در طی آمنیوسنتز چه اتفاقی می‌‌افتد؟
آمنیوسنتز را می‌توان به صورت سرپایی یا در طول بستری در بیمارستان انجام داد. بسته به وضعیت شما و شیوه‌های طبابت پزشک شما، روش‌ها ممکن است متفاوت باشند.
به طور کلی، آمنیوسنتز از این فرآیند پیروی میکند:
- شما باید به طور کامل یا از کمر به پایین لباس خود را در بیاورید و یک روپوش بیمارستانی بپوشید.
- از شما خواسته میشود که روی تخت معاینه دراز بکشید و دستان خود را پشت سر خود قرار دهید.
- فشار خون، ضربان قلب و تعداد تنفس شما بررسی خواهد شد.
- از سونوگرافی برای بررسی ضربان قلب جنین؛ موقعیت جفت، جنین و بند ناف؛ و یافتن کیسه‌ی مایع آمنیوتیک استفاده خواهد شد.
- شکم شما با یک ضد عفونی کننده تمیز خواهد شد. در حین انجام کار به شما گفته خواهد شد که ناحیه‌ی استریل شکم خود را لمس نکنید.
- در صورت تزریق داروی بی‌حس‌کننده، یک سوزن را احساس خواهید کرد. آن ممکن است باعث سوزش مختصری شود.
- هنگامیکه پوست شما بی حس است، از سونوگرافی برای کمک به هدایت یک سوزن توخالی بلند و نازک از میان پوست، داخل رحم و کیسه آمنیوتیک استفاده خواهد شد که ممکن است کمی‌‌دردناک باشد. با وارد شدن سوزن به رحم ممکن است احساس گرفتگی کنید.
- پزشک مقدار کمی مایع آمنیوتیک را داخل سرنگ خواهد کشید. این مقدار به نوع آزمایشی که انجام خواهد شد بستگی دارد، اما معمولاً بیش از یک اونس برداشته نمی‌‌شود. بدن شما برای جایگزینی مقدار خارج شده مایع تولید خواهد کرد. هنگام خارج شدن مایع ممکن است احساس کشش ناگهانی یا کشیدگی کنید.
- سوزن برداشته خواهد‌شد.
- مایع آمنیوتیک در یک ظرف مخصوص محافظت شده در برابر نور قرار داده و به آزمایشگاه ارسال خواهد شد.
- یک باند روی محل سوزن قرار داده میشود.
- ضربان قلب جنین و علائم حیاتی شما بررسی خواهد شد.
- اگر Rh منفی هستید ، ممکن است روگام به شما تزریق شود، یک تزریق ویژه که میتواند از حمله‌ی آنتی بادی‌های مادر Rh منفی به سلولهای خونی جنین Rh مثبت جلوگیری کند.
بعد از آمنیوسنتز چه اتفاقی می‌‌افتد؟
شما و جنین‌تان برای مدتی پس از عمل تحت نظر خواهید بود. علائم حیاتی و ضربان قلب جنین به طور منظم به مدت یک ساعت یا بیشتر بررسی خواهد شد.
نمونه مایع آمنیوتیک به آزمایشگاه ژنتیک ارسال خواهد شد. آلفافتوپروتئین، پروتئینی که توسط جنین ساخته میشود و در مایع وجود دارد، را می‌توان اندازه گیری کرد تا نقص لوله‌ی عصبی باز، نظیر اسپینا بیفیدا رد شود. همچنین آزمایش را می‌توان برای سایر مواد مرتبط با بیماری‌های متابولیک یا ژنتیکی انجام داد. بسته به نتایج آزمایش، مشاوره با متخصص ژنتیک را می‌توان توصیه کرد.
ممکن است در حین یا بعد از عمل احساس گرفتگی کنید. در صورتی که احساس سبکی سر، سرگیجه یا حالت تهوع داشتید، به پرستار اطلاع دهید. ممکن است به شما گفته شود روی پهلوی چپ‌تان استراحت کنید.
پس از انجام آزمایش، در خانه استراحت کنید و حداقل به مدت ۲۴ ساعت، یا طبق دستور ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی خود، از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید.
در صورت داشتن هر یک از موارد زیر، به تیم مراقبت های بهداشتی اطلاع دهید:
- هرگونه خونریزی یا نشت مایع آمنیوتیک از محل سوراخ سوزن یا واژن
- تب یا لرز
- درد شدید شکم و/یا گرفتگی
- تغییرات در سطح فعالیت جنین (اگر بعد از هفته‌ی ۲۴ - ۲۰ بارداری هستید)
- بسته به شرایط شما، ممکن است تیم مراقبت‌های بهداشتی بعد از عمل دستورالعمل‌های دیگری به شما بدهد.
اقدامات لازم قبل از انجام آمنیوسنتز
قبل از موافقت با آزمایش یا عمل مطمئن شوید که موارد زیر را می‌‌دانید:
- نام آزمایش یا عمل
- دلیل انجام آزمایش یا عمل
- چه نتایجی را باید انتظار داشت و معنای آنها چیست
- خطرات و مزایای آزمایش یا عمل
- اثرات جانبی یا عوارض احتمالی آن چیست
- کی و کجا قرار است آزمایش یا عمل را انجام دهید
- چه کسی آزمایش یا عمل را انجام خواهد داد و صلاحیت‌های آن شخص چیست
- اگر آزمایش یا عمل را انجام ندادید چه اتفاقی می‌‌افتد
- هرگونه آزمایش یا عمل جایگزین برای فکر کردن
- کی و چگونه نتایج را دریافت خواهید کرد
- اگر سؤال یا مشکلی دارید پس از انجام آزمایش یا عمل با چه کسی تماس بگیرید
- برای آزمایش یا عمل چقدر باید هزینه بپردازید